I. Zasady
Naszym zajęciom będą przyświecać następujące zasady:

1.Zasada magicznej siódemki (Grundsatz der “magischen Sieben”)
Ludzki umysł jest w stanie zapamiętać i przetworzyć jednocześnie siedem (plus minus dwie) elementów (items) jednej całości.

2.Zasada hierarchicznego postępowania (Grundsatz des hierarchischens Vorgehens)
Analiza struktur powinna następować płaszczyznami, od najwyższej do najniższej, zaś poszczególne elementy jednej płaszczyzny powinny być badane kompleksowo, jedna po drugiej. Dopiero po pełnym przeanalizowaniu jednej płaszczyzny można badać niżej położoną.

3.Zasada im głębiej w strukturze, tym mniejsza waga (Gesetz der abnehmenden Wichtigkeit)
Im głębiej dany element jest położony w strukturze, tym jego waga dla całości jest mniejsza. Błąd popełniony u szczytu struktury odbija się na wszystkich poniżej położonych elementach.

4.Zasada uczenia się na własny rachunek (Grundsatz des eigenverantwortlichen Lernens)
Każdy powinien samodzielnie zajmować się zagadnieniami i rozwiązywać je samodzielnie, a dopiero później szukać rozwiązania. Wymaga to przede wszystkim samodyscypliny i umiejętności skoncentrowania się na pracy. Umiejętności te są jednak esencją studiów, które polegają w dużej mierze na samodzielnej pracy studenta, a ponadto wyrabiają dobre nawyki na przyszłość. Prawnik pracujący w indywidualnej kancelarii powinien być przygotowany na radzenie sobie z problemami w sposób autonomiczny.

5.Paradoks złej książki (Süffigkeitsgesetz)
Książki napisane źle albo nieprzystępnie sprzyjają paradoksalnie podniesieniu efektywności pracy, gdyż zmuszają czytelnika do aktywnego zajmowania się treścią. Dzięki aktywnemu zaangażowaniu się w pracę, można przyswoić sobie nawet 70% podawanych informacji, podczas gdy przez metody pasywne jak słuchanie tylko 5 – 20% albo jak czytanie tylko 20 – 30%.

II. Metody

1.Myślenie strukturami
Myślenie strukturami jest przeciwieństwem myślenia liniowego, punktowego, dominującego w polskiej dydaktyce prawa (zasada: “leciał pies przez pole”).
W zasadzie wszystko co robimy i o czym myślimy odbywa się w sposób liniowy, tzn. przyczyna wywołuje określony skutek a ten jest z klei przyczyną dla następnego itd. Wszelkie zdarzenia odbywają się więc na jednej płaszczyźnie.

Pojęcie struktury
Struktura to konstrukcja tworzona w umyśle, składająca się z elementów oraz relacji zachodzących między tymi elementami (Strukturen sind gedankliche Gebilde, die aus Elementen und Relationen zwischen diesen Elementen bestehen. Haft, str. 195). Pamięć długa wymaga ustalenia powiązań pomiędzy elementami, a nie samych elementów. Najbardziej efektywny z modeli przetwarzania - przetwarzanie głębokie - polega na przetwarzaniu znaczenia czyli na bardzo dokładnej analizie znaczenia materiału, który chcemy zapamiętać. Nadawanie głębszego znaczenia informacjom pozwala na długie utrzymanie danych w pamięci.

Do czego mogą służyć struktury?
Struktury pozwalają na umiejscowienie informacji w ich kontekście, a przez to łatwiejsze ich odnalezienie i zastosowanie.
Struktury mogą pomóc przede wszystkim w nauce. Możemy je także stosować na studiach do rozrysowywania stanów faktycznych, odpowiedzi na pytania na egzaminie albo w praktyce np. przedstawienia toku postępowania.

Rodzaje struktur
Rodzaje struktur są dowolne. Najczęściej spotykaną jest tzw. drzewko. Nawet spisy treści są uporządkowane w struktury, z których można stworzyć drzewko. Historia tych struktur sięga ponoć czasów starożytnego Rzymu. Od tego czasu aż 80% wiedzy prawniczej jest usystematyzowane w postaci struktur.
Przykłady innych struktur podaje Haft (str. 219 i nast. - 8. Sachverhaltsstrukturen).
Struktury mogą na różne sposoby uwzględniać np. relacje logiczne zachodzące między elementami, jeżeli jest to potrzebne (zob. Knowledgetools).

Tworzenie struktur
Tworzenie struktur powinno jednak uwzględniać wcześniej podane zasady, przede wszystkim zasadę magicznej siódemki. Oznacza to, że na jednej płaszczyźnie elementowi nadrzędnemu nie powinno być przyporządkowanych więcej niż trzy – cztery subelementy. Rozbicie pojęć prawnych na takie atomy, pozwala na łatwiejsze umieszczenie ich oraz przechowywanie w pamięci długiej.

Rozbudowane struktury
Zapamiętanie i przetworzenie informacji podanych w strukturze może także przekraczać pojemność ludzkiego umysłu, gdy okaże się, że każdy z subelementów stanowi element nadrzędny dla dalszych elementów, np. drzewko, w którym każdy element nadrzędny ma podporządkowane trzy subelementy po rozwinięciu trzech płaszczyzn ma już w sumie 40 składników.

Metoda hierarchicznego postępowania
Wyjściem z tej sytuacji stanowi posłużenie się metodą hierarchicznego postępowania. Oznacza to, że należy większe struktury rozłożyć na mniejsze i w ten sposób przyswajać sobie po kolei elementy, zaważają jednocześnie na zachodzące pomiędzy nimi relacje. Mniejsza struktura, przyswajalna dla umysłu, powinna składać się z jednego elementu nadrzędnego i pozostających z nim w bezpośredniej relacji elementów podporządkowanych. Przejście do analizy następnej struktury (mniejszej) powinno następować dopiero po kompletnym i dokładnym przyswojeniu sobie poprzedniej struktury. Zapamiętaniu relacji między poszczególnymi elementami powinno służyć powracanie po przeanalizowaniu subelementu do elementu nadrzędnego, po to by w następnym kroku zejść do kolejnego subelementu, powiązanego z tym samym elementem nadrzędnym, co subelement opracowany wcześniej.

Zasada zmniejszającej się ważności
Opracowywanie poszczególnych elementów powinno następować w zgodzie z trzecią z wymienionych zasad – zasadą zmniejszającej się ważności. Należy pamiętać, że najważniejsze są elementy położone u szczytu struktury. Pomyłka popełniona na najwyższych płaszczyznach odbija się na wszystkich podporządkowanych jej elementach. Natomiast im głębiej w strukturze położony jest dany element, tym ewentualne konsekwencje błędu dotykają mniejszej ilości informacji. Stąd też praktyczna wskazówka dla nauki prawa – najważniejsze są zawsze podstawy systemu. Braki w tym zakresie wpływają negatywnie na dalszą naukę i utrudniają zrozumienie kolejnych dziedzin. Okazuje się więc, że największą pracę student musi wykonać na samym początku studiów. Zaniedbania z pierwszych semestrów zawsze się później (czy to w trakcie nauki na wyższych semestrach czy też już w pracy) mszczą. Studenci prawa często natomiast powielają błąd, polegający na tym, iż już za pierwszym razem chcą przyswoić sobie całą wiedzę podaną w podręcznikach. Wynika to z jednej strony stąd, iż zbyt późno rozpoczynają przygotowania do egzaminu, a przez to wpadają w panikę i od razu chcą zapamiętać jak najwięcej. Już sama panika jest stanem utrudniającym zapamiętanie (w odróżnieniu od stresu motywującego), a gdy doda się do tego usiłowanie ogarnięcia wszystkiego na raz, efektu w postaci przyswojenia wiedzy nie należy się spodziewać.

Struktury a definicje
Strukturami są (a przynajmniej powinny być) definicje pojęć prawniczych. Elementem nadrzędnym jest wówczas pojęcie z języka prawnego (np. oświadczenie woli). W wyjaśnieniu pojęcia znajdują się z kolei subelementy, np.: oświadczenie woli.

Teoria klocków (Bausteine)
Struktury są powtarzalne i samodzielne. Tworząc struktury tworzy się dodatkowo “klocki” (Bausteine), które można wielokrotnie wykorzystywać. Kompleksowe opracowanie pojęcia “osoba fizyczna” albo “pełnomocnictwo” czy innego, pozwala później na włączenie tej struktury w zależności od potrzeby.

Ćwiczenie myślenia strukturami
Myślenie strukturami można wytrenować, gdyż nie jest normalnym sposobem myślenia człowieka. Można się go jednak nauczyć, podobnie jak innych umiejętności

Praktyka
Jak powinna więc wyglądać nauka do egzaminu?

Nauka z ustawy
Idealny student powinien rozpocząć pracę z przedmiotem już na samym początku wykładu od zapoznania się ze... spisem treści ustawy oraz podręcznika (a te często się pokrywają, co już ułatwia naukę). Postępując wg przedstawionej wcześniej zasad analizy struktur, powinien najpierw poznać tytuły poszczególnych ksiąg KC. Analiza brzemienia tytułów ksiąg powinna polegać na próbie samodzielnego ustalenia, co się kryje pod pojęciem “część ogólna”, “własność i inne prawa rzeczowe”, “zobowiązania”... (elementy nadrzędne struktury). Dopiero po próbie ich samodzielnego wyjaśnienia, należy sprawdzić przy pomocy podręcznika (komentarza), czy rozumowanie było prawidłowe. W dalszej kolejności powinno nastąpić badanie subelementów. W przypadku pojęcia “część ogólna kodeksu cywilnego” elementami podporządkowanymi są tytuły. Tytuły są jednocześnie jednostkami nadrzędnymi dla działów, a te z kolei dla rozdziałów.

Nauka z podręcznika
Pierwszorzędnym źródłem wiedzy dla prawnika jest ustawa. Podręcznik ma służyć jedynie uzupełnieniu lub wyjaśnieniu pojęć stosowanych w kodeksie. W Polsce kolejność jest przestawiona a to z powodu tego, iż w czasie zajęć rzadko sięga się do ustawy, podręczniki często stanowią przepisaną ustawę (z pominięciem numeracji) oraz z tej przyczyny, że lektura materiału już “przetrawionego” na książkę zwalania z samodzielnego myślenia.
Nauka z podręcznika powinna jednak przebiegać podobnie jak w przypadku nauki z kodeksu. W pierwszej kolejności znów należy pojąć elementy znajdujące się na szczycie hierarchii, a dopiero później położone w głębi struktury. Skutecznym sposobem nauki (i uniknięcia błędu przyswajania sobie wszystkiego na raz) może być w tym wypadku ustalenie definicji pojęcia nadrzędnego wg autora, bez wgłębiania się w rozbieżności poglądów i dyskusje. Niemniej jednak nadal obowiązuje zasada, iż na niższy poziom przechodzi się dopiero wówczas, gdy kompletnie opracowany został poziom nadrzędny.
Taki sposób nauki jest przydatny także w Polsce, gdyż pytania często dotyczą określonych pojęć, a nie ich wzajemnych relacji (jak ma to miejsce w niemieckich klauzurach, gdzie równie ważne są wzajemne oddziaływania poszczególnych elementów i zachodzące pomiędzy nimi powiązania logiczne). Ponadto odpowiadającemu łatwiej jest się wypowiedzieć, gdy systematycznie przedstawia posiadaną widzę a egzaminatorowi zrozumieć wypowiedź studenta.
Przykład: “Firma wg KC” (zob. osobny plik).

Posumowanie
Istnieje więc dość prosta recepta na sortowanie materiału w struktury opierająca się na triadzie: znaleźć, określić i uporządkować. W niemieckich podręcznikach jest to proste, gdyż założenia niemieckiego systemu nauczania (przede wszystkim Grundsatz der systematischen Fallbearbeitung) wymusiły na autorach określony sposób przedstawiania wiedzy. Stąd też podstawowe podręczniku zbudowane są w bardzo zbliżony sposób.
Inaczej nieco jest w Polsce. Na razie dominują jeszcze podręczniki, gdzie przeważają całe strony tekstu, pisane ciurkiem, bez zaznaczonych nagłówków. Nowy styl pisania wymusza na swych autorach wydawnictwo C.H.Beck, które chce nawiązać do podręczników niemieckich. Z jednej strony utrudnia to wyszukanie informacji, zaś z drugiej wymaga większego zaangażowania w naukę. Tu sprawdza się piąta z wymienionych zasad – paradoks dobrej książki. Konieczność dogłębnego przeanalizowania treści podręcznika prowadzić może do zdobycia ugruntowanej wiedzy. Wiąże się to jednak z większym nakładem czasu, ale procentuje tym, iż później nie ma potrzeby ponownego powracania do podręcznika. W gruncie rzeczy często nieświadomie autorzy polskich podręczników (szczególnie teoretycy i dogmatycy) posługują się strukturami, albowiem i ich umysły nie są w stanie na raz opracować większej ilości danych (zob. pojęcie oświadczenia woli u Doliwy (nb. 481): O.W. to uzewnętrzniona wola podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych skutków cywilnoprawnych (por. art. 60 KC). U Radwańskiego (nb. 464) brak jest natomiast zdecydowanej definicji, co jest zresztą dla autorów starszego pokolenia dość charakterystyczne).
Struktury dają nam narzędzie (a większość z nas będzie praktykami, więc poniekąd rzemieślnikami). Przedmiotem naszego zawodu jest prawo, a to składa się z pewnych informacji (tego nie wolno, to należy, kto wyrządzi szkodę, musi ją naprawić itp.). Potrzebny jest więc prawdziwy system zarządzania informacją. Takiego systemu dostarczają właśnie struktury.

2.Kombinatoryka (kombinatorisches Denken)
Struktury łączą się z kombinatoryką (ale nie tą w wydaniu matematycznym), lecz ze sposobem szukania rozwiązania problemu. Polega ona na poszukiwaniu w początkowej fazie opracowywania problemu wszystkich możliwych rozwiązań, jednakże bez poddawania ich ocenie (Denken, bei dem nach allen theoretisch vorstellbaren Lösungsmöglichkeiten zu fragen ist, wobei aber das Finden dieser Möglichkeiten strikt vom Bewerten zu trennen ist (Haft, str. 253).).
W następującym więc kazusie, kiedy przychodzi zdenerwowany klient do adwokata i opowiada, iż handlarz używanych aut sprzedał mu złom, który – wbrew zapewnieniom sprzedawcy – nie jeździ (Haft, Das Normfall Buch, str. 3.). Adwokat, poszukując wszelkich możliwych odpowiedzi, notuje więc sobie pierwszą płaszczyznę struktury: “W grę wchodzi niedopuszczenie samochodu do ruchu (prawo publiczne), odpowiedzialność za wady rzeczy sprzedanej (prawo cywilne) oraz odpowiedzialność karna handlarza (prawo karne)”.
Często myślenie w ten sposób wymaga pójścia pod prąd zdań większości, poddawanie w wątpliwość ugruntowanych stwierdzeń i przyjętych rozwiązań. Nie jest to łatwe, wymaga podjęcia wysiłku, na który wielu nie stać, ale prowadzi do zadziwiających rezultatów.9
Tą metodę stosujemy (być może bezwiednie) np. w prawie karnym, gdy poszukujemy na początku wszystkich możliwych podstaw karania sprawcy i w prawie cywilnym, gdzie ustalane są wszystkie zasadnicze podstawy roszczenia, a dopiero później badane.

III. Komputer a nauka prawa
Komputery są w stanie wspomóc naukę (a następnie pracę jako zawodowego prawnika). Znane są już programy stworzone przede wszystkim w celach dydaktycznych jak: knowledge tools (zob. homepage i demo) i Normfall Manager oraz FreeMind. Dwa pierwsze z nich są programami komercyjnymi, ostatni zaś oparty na licencji GPL. Wszystkie są dostępne w wersjach dla Windows, freemind zaś może być uruchamiany również pod Linuxem i MacOS.
There are no comments on this page.
Valid XHTML :: Valid CSS: :: Powered by WikkaWiki