I. Założenia
Niniejsze opracowanie stanowi próbę przeniesienia systematyki rozwiązywania kazusów przyjętej w nauce niemieckiej na grunt prawa polskiego. Nie chodzi tu w żadnym razie o przenoszenie instytucji prawnych, lecz o zastosowanie pewnych schematów przyjętych w dydaktyce prawa.
II. Postępowanie
Rozwiązanie kazusu powinno przebiegać wg ustalonych schematów, opierających się na procedowaniu przede wszystkim logicznym. Stąd też winno się rozpoczynać od ustalenia podstawy roszczenia.
1. Ustalenie podstawy roszczenia
O tym, czy dana norma może stanowić podstawę roszczenia decyduje sankcja (skutek prawny). W rzeczywistości więc powinno zaczynać się od zbadania skutku prawnego wywołanego przez daną normę. Tym skutkiem może być np. obowiązek świadczenia odszkodowania, obowiązek wydania rzeczy, obowiązek przywrócenia stanu zgodnego z prawem, obowiązek zaniechania dalszych naruszeń itd.
Spośród wielu przepisów, wchodzących pod rozwagę jak potencjalne podstawy roszczenia, należy wybrać te, które odpowiadają on strony ich hipotezy stanowi faktycznemu, jaki podlega ocenie.
Warunki jakim powinna odpowiadać podstawa roszczenia:
- przepis rangi ustawowej (czemu nie postanowienie umowne?)
- konkretna sytuacja (określenie obowiązków)
- indywidualne podmioty (wyraźne wskazanie uprawnionego i zobowiązanego)
2. Kolejność sprawdzanie podstaw roszczenia
Po tym zbadaniu może okazać się, iż jako podstawa roszczenia miarodajna będzie tylko jedna norma. Wówczas przejść należy do sprawdzenia jej przesłanek. Gdyby jednak okazało się, że mamy do czynienia z większą ilością norm, należy je uporządkować i dokonać ich sprawdzenia wg określonej kolejności. Postępowanie w opisany poniżej sposób pozwoli na na uniknięcie błędów i niepotrzebnych powtórzeń ale przede wszystkim umożliwi dokonanie kompleksowej oceny stanu faktycznego. Wyznacznikiem kolejności sprawdzania jest źródło normy stanowiącej podstawę roszczenia.
a. umowa
W pierwszej kolejności podlegają sprawdzeniu podstawy roszczenia wynikające z umowy jako najbardziej specjalnej regulacji stosunków prawnych pomiędzy danymi podmiotami. Wystarczy wskazać na to, jak wielkie znaczenia ma umowa dla roszczeń wynikających z pozostałych źródeł:- umowa wyklucza roszczenia z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, albowiem istotą tego stosunku prawnego jest właśnie brak zlecenia (zob. art. 752 KC) i jakiegokolwiek innego umownego upoważnienia do prowadzenia cudzych spraw;
- umowa daje tytuł zobowiązaniowy do faktycznego władania cudzą rzeczą i wpływa tym samym na zasadność roszczeń wydobywczych (art. 222 § 1 KC) oraz tzw. roszczeń uzupełniających (art. 224 i nast. KC);
- umowa może wpływać na zakres odpowiedzialności (zawinienie) bądź bezprawność (np. zgoda poszkodowanego) w przypadku roszczeń deliktowych;
- umowa stanowi w końcu podstawę prawną przysporzenia i wyklucza tym samym roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (zob. art. 410 § 2 KC).
b. culpa in contrahendo
Zbadanie roszczeń odszkodowawczych wynikających c.i.c. przed pozostałymi, w szczególności deliktowymi, roszczeniami jest uzasadnione tym, że przewiduje łagodniejszą odpowiedzialność, co z kolei może i powinno wpływać na zakres odpowiedzialności deliktowej poprzez jej ograniczenie.
c. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia powoduje powstanie między stronami (zastępującymi i zastępowanym) stosunku o charakterze podobnym do umownego i przez to istnienie tej relacji może wpływać na zasadność pozostałych roszczeń podobnie jak umowa.
d. roszczenia z przepisów prawa rzeczowego
Roszczenia wynikające z przepisów prawa rzeczowego są z jednej strony zależne od ustalenia wcześniej wspomnianych okoliczności (zob. uwagi dot. wpływu umowa na roszczenia rzeczowe) a z drugiej strony zawierają niekiedy regulacje stanowiące lex specialis wobec norm deliktowych i bezpodstawnego wzbogacenia (np. odpowiedzialność posiadacza o zwrot pożytków oraz z tytułu zniszczenia, pogorszenia lub utraty rzeczy (art. 224, 225 i 230 KC) i relacje tych przepisów do deliktów oraz bezpodstawnego wzbogacenia).
e. roszczenia deliktowe
Kolejność dwu ostatnich grup jest już w zasadzie dowolna. Jednakże doświadczenie wskazuje, iż roszczenia odszkodowawcze stanowią największą grupę roszczeń, a w przypadku tych roszczeń podstawę prawną roszczeń należy szukać właśnie w przepisach o odpowiedzialności deliktowej
f. roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Ta grupa roszczeń powinna zamykać badanie. Nierzadko jest to wymuszone także, iż stanowi ona swoiste ultima ratio dla roszczeń o zwrot rzeczy albo wyrównanie nakładów itp.3.
Logika...
